Een kalender is een indeling in de tijd op astronomische basis. Door het nauwkeurig observeren van de hemellichamen o.a. de zon en de maan, kwam men tot de
indeling: dag, maand en jaar.
Het woord ‘kalender’ is afgeleid van het Romeinse woord ‘calare’, ‘uitroepen’. Bij het verschijnen van het eerste sikkeltje van de opnieuw tevoorschijn komende maan, werd dat mondeling kenbaar gemaakt (zie ons woord ‘verklaren’, ‘dit verklaar en beloof ik’). Voor de Romeinen betekende het uitroepen van de nieuwe maand, dat er voor die maand belasting betaald moest worden. Alle beschaafde volken hebben een eigen kalender gekend, gebaseerd op natuurlijke verschijnselen die vrijwel altijd te maken hadden met de landbouw. Voor de Egyptenaren b.v. was het stijgen van de Nijl van levensbelang. Zij verdeelden het burgerlijk jaar in drie jaargetijden: overstroming, winter en zomer en telde 360 dagen. Maar ook religieuze motieven gingen een rol spelen. Zo heeft b.v. de uittocht uit Egypte voor de Israëlieten een verandering in de volgorde van de maanden aangebracht. Maar we zien dat ook bij de christelijke en islamitische jaartelling.
We onderscheiden verschillende kalenders: de maankalender, gebaseerd op de fasen van de maan, de zonnekalender op de omloop van de zon om de aarde en een combinatie van deze twee; de maan-zonnekalender. Vooral dat laatste was belangrijk. Voor het religieuze leven van de Joden is hun kalender van groot belang; op grond daarvan worden de feest- en vastendagen vastgesteld. Voor de diaspora bestond er al een goed geordende maan- zonnekalender. De joodse kalender is geformeerd naar Babylonisch voorbeeld, wat nog te zien is in de namen van de maanden. De invoering van de vaste kalender voor de Joden, schrijft men toe aan Hillel de Tweede, ca. 360 CE en is de meest precieze maan-zonnekalender. Het vaste beginpunt valt even voor middernacht van 6 op 7 oktober van het jaar 3760 BC: de molad, geboorte van de schepping. De jaren tellen dan 12 en om de paar jaar 13 maanden, door een tweede maand Adar toe te voegen. Bij de Joden is ook de week van 7 dagen ontstaan, die langzamerhand door alle volken is overgenomen.
